Strona główna Historia Browarnictwo

Pierwsze informacje
Najstarsza wzmianka (w dostępnych źródłach) o warzeniu piwa w Pobiednej pochodzi z roku 1605. Możemy się z niej dowiedzieć, że ówczesny właściciel Pobiednej - Hans von Uechtritz, wybudował we wsi dwór i browar.

Ponieważ w tamtych czasach piwo było bardzo pospolitym napojem, możemy się domyślać, że wybudowany przez niego browar przez długie lata służył mieszkańcom do wytwarzania, a raczej warzenia tego trunku. W tamtych czasach ten złocisty napój niewiele przypominał dzisiejsze piwo. Przede wszystkim zawierał bardzo niewielką ilość alkoholu i nie był gazowany. Swoją popularność zawdzięczał temu, że w tamtych czasach trudno było o dobrą wodę zdatną do picia. Ówczesne piwo było niesłodowane, niepasteryzowane, a jego okres przydatności do spożycia był krótki. Piwo podczas procesu produkcyjnego było podgrzewane i poddawane fermentacji, dzięki temu pozbawiane było szkodliwych dla zdrowia ludzi bakterii. W związku z tym, był najpopularniejszym i stosunkowo tanim napojem.

Monopol na ważenie piwa w dawnej Pobiednej posiadał jedynie właściciel tutejszego dworu i właśnie z tego powodu często dochodzilo do konfliktów pomiędzy mieszczanami a właścicielami dworu. Jeden z takich konfliktów swój finał znalazł aż w sądzie, jednak wyrok zapadł na korzyść właściiela dworu i równocześnie browaru.

Właściciele browaru
Wraz ze zmieniającymi się właścicielami tutejszych dóbr, browar przechodził wraz z nimi w ręce kolejnych właścicieli.
W/g zebranych przeze mnie informacji właścicielami browaru byli:
- od 1605 do 1615 roku Hans von Üchtritz,
- od 1615 do 1624 roku Otto Hans von Üchtrizt,
- od 1624 do 1638 roku Krzysztof (kuzyn poprzedniego właściciela),
- od 1638 do 1658 roku Melhior von Spiller,
- od 1658 do 1686 roku Wigand von Gersdorf,
- od 1686 do 1689 roku Carl Felix Ernst von Gersdorf,
- od 1690 do 1712 roku Christoph Gottlieb von Gersdorf/,
- od 1712 do 1749 roku Wolf Adolf von Gersdorf,
- od 1749 do 1756 roku Rudolf Ernest,
- od 1756 do 1807 roku Adolf Traugott von Gerdsdorf,
- od 1807 do 1823 roku Karl Heinz Traugott von Gersdorf,
- od 1823 do 1830 roku Viktor Amadeus von Hessen-Rothenburg,
- od 1830 do 1856 roku Hrabia Ernst von Seherr-Thoss,
- od 1856 do 1876 roku Johannes Gustav Theodor Baron von Saldern-Plattenburg,
- od roku 1876 Ernst Baron von Saldern,
- od 1877 do 1878 roku Ernst Baron von Saldern młodszy,
- od 1878 do 1889 roku Jozef Robrecht,
- od 1889 do 1899 roku Albrecht Robrecht,
- od 1899 do 1900 roku spadkobiercy Albrechta Robrechta,
- od 1900 do 1902 roku Otto Czarnowski,
- od 1902 do 1903 roku Landesbank Berlin,
- do 1903 do 1912 roku książę Christian Kraft Hohenlohe-Öhringen.

Czy od początku zlokalizowany był w tym samym miejscu, w którym funkcjonował do jego zamknięcia w 1912 roku niestety nie wiemy.

Jak warzono piwo w Pobiednej
Prawdopodobnie piwo z browaru w Pobiednej było bardzo dobrej jakości, a o tym jak warzono piwo w tutejszym browarze w 1797 roku możemy dowiedzieć się z książki "Podróżnicy w Górach Olbrzymich cz.2" w tłumaczeniu Marcina Wawrzyńczaka:
"...Jak warzono angielskie piwo w Schlosssbrauerei Meffersdorf.
Theodor von Schon po odwiedzinach u Adolpha Traugotta von Gersdorf w Unięcicach w 1797 roku pisał tak:
Warzą tu piwo w typie angielskim, tutejszy piwowar - miły człowiek - robił początkowo sekrety, potem jednak wyznał, co następuje. Suszarnia jest prawdziwie śląska, to znaczy dym idzie do słodu, i zbudowana tak jak zwykle na Śląsku. Woda - powiedział - nie do końca nadaje się do warzenia, zawiera zbyt wiele wapnia, musi ją więc podgrzewać i gdy osiągnie 35–40 stopni Reamura, lać na śrutę, następnie musi brzeczkę tak podgrzać, by nieco zakipała, wtedy wytłoki odchodzą, za czym piwo odciąga i gotuje jak zwykle. Warzy tylko z jęczmienia i dodaje dużo chmielu, pierwsza warka to piwo dubeltowe, wychodzi go z dwóch berlińskich korców 200 śląskich kwart, potem zalewa znowu i robi jeszcze 100 kwart piwa słabego. Dubeltowe, czyli angielskie było smaczne, ale nie tak mocne jak nasze pruskie. Gdy śrutę zaleje zbyt zimną wodą, piwo będzie mętne. Podobnie brzeczkę trzeba tylko trochę zagotować, w przeciwnym razie piwo też będzie nieklarowne.
Próbował też wodę najpierw gotować - w wyniku czego mętnieje - a następnie zostawiać do opadnięcia osadu i odlewać czystą. Ta metoda daje dobre piwo, ale zużywa się przy tym zbyt wiele drewna...".

Sprawozdania i inne dokumenty
Następne informacje jakie posiadam na temat tutejszego browaru pochodzą z komunikatów prasowych z "Allgemeine Brauer - und Hopfen-Zeitung" z nr: VI 1988, VII 1889, VI 1893, VIII 1983 i VIII 1895 oraz rocznych sprawozdań zarządu przekazywanych do urzędów:
"Po przebudowie i zakupie maszyny parowej w 1888 roku Schlossbrauerei Meffersdorf był największym zakładem piwowarskim w powiecie lubańskim. Jego możliwości produkcyjne wzrosły dzięki rozbudowie trzykrotnie, poprawiła się też jakość piwa. Browar otwarł własne przedstawicielstwo w Zgorzelcu. W 1888 roku sprzedano dwa razy tyle piwa co w 1887 roku. Zyski pozwoliły na podniesienie płac pracowników i utrzymanie korzystnej ceny piwa, mimo wzrostu cen surowców. W 1889 roku produkcja sięgnęła 10.000 hl piwa. Browar otworzył trzy nowe filie w Lubaniu, Lwówku Śląskim i w Neu Weissstein koło Starej Wody.

Mimo kolejnego wzrostu cen surowców, piwo sprzedawano po niskich, starych cenach, takich jak konkurencja. Z powodu wzrostu produkcji i założenia nowych przedstawicielstw, browar musiał zatrudnić dodatkowych pracowników. Podwyższono też kolejny raz z rzędu wypłaty. Według informacji zarządu browaru, piwo z Meffersdorf było dostępne niemal we wszystkich miejscowościach dolnego Śląska (pod tym pojęciem rozumiano wtedy mniej więcej obszar dawnych województw Legnickiego, Zielonogórskiego i Jeleniogórskiego). W roku 1892 zarząd informował, że sprzedaż piwa wzrosła tylko nieznacznie. Powodem był wzrost cen jęczmienia i węgla oraz niska cena piwa. Taka sama wzmianka jest w sprawozdaniu za rok 1894. Przy łącznej produkcji we wszystkich oddziałach 10.000 hl browar w Meffersdorf był największym w powiecie lubańskim. Browary w Olszynie i Lubaniu warzyły w tym czasie około 5.000 hl piwa rocznie".

Ciekawostką z tego okresu jest dokument wystawiony przez Zarząd Browaru z Pobiednej z dnia 17 marca 1903 roku adresowany do magistratu w Gryfowie z informacją o przekazywaniu comiesięcznych sprawozdań z ilości sprzedanego tam piwa do celów podatkowych.


Dokument z dnia 17 marca 1903 roku wystawiony przez Zarząd Browaru w Pobiednej
Nie tylko w Pobiednej warzono "tutejsze" piwo
W 1989 roku Schlossbrauerei Meffersdorf oprócz browaru głównego w Pobiednej posiadał 4 filie swojego zakładu w:
- Neu-Weißstein (Kamionek) koło Altwasser (Stary Zdrój) - (obecnie Wałbrzych),
- Löwenberg (Lwówek Śląski),
- Lauban (Lubań),
- Görlitz (Zgorzelec).

W związku z rozbudową browaru i zwiększaniem ilości warzonego piwa zaistniała potrzeba zatrudniania dodatkowych wykwalifikowanych pracowników. W ówczesnej gazecie można było znaleźć np. takie ogłoszenie:
"Poszukiwany jest w trybie natychmiastowym obowiązkowy, trzeźwy bednarz, potrafiący wykonywać na beczkach transportowych i leżakowych wszelkie czynności, jak smołowanie, łatanie dziur, czy deponowanie w piwnicach. Tygodniowe wynagrodzenie wynosi 20 marek, do tego dochodzi darmowy deputat piwa oraz darmowe mieszkanie, jeżeli jest kawalerem. Pierwszeństwo otrzymają pilni pracownicy, starający się o długoletnią posadę. Oferty przyjmuje mistrz piwowarski Turek, Schlossbrauerei Meffersdordf bei Wigandsthal, Schles." Piwo ważone w Pobiednej było bardzo dobrej jakości i nabyć je można bylo nawet w bardzo odległej jak na owe czasy Jeleniej Górze o czym świadczy reklama, którą widzimy na dawnej pocztówce z Jeleniej Góry.


Na dawnej pocztówce z Jeleniej Góry w tle za pomnikiem widoczna jest tablica reklamowa browaru pałacowego z Pobiednej
Zakończenie działalności
W roku 1912 browar został zamknięty. Jednak w gazecie "Posłaniec z Doliny Kwisy" z niem."Der Bote aus dem Queisthale" nr 60 z 26 lipca 1913 roku możemy przeczytać takie ogłoszenie: "Browar Pałacowy w Meffersdorf oddział w Jeleniej Górze za pozwoleniem Browaru Miejskiego w Pilżnie zapewnia szybkie dostawy piwa pilzner urquel na terenie miejscowości Świeradów, Gryfów, Mirsk, Leśna, Pobiedna" (tłum. z języka niem.).


Ogłoszenie reklamowe w "Der Bote aus dem Queisthale" nr 60 z 26 lipca 1913 roku
Od tej pory źródła historyczne nie wspominają o Schlossbrauerei Meffersdorf (Browar Pałacowy w Pobiednej).

Co z browaru zostało do dzisiaj
Do czasów dzisiejszych niemal z niezmienioną bryłą zewnętrzną zachował się budynek ówczesnego browaru, który jest zamieszkały i nadal służy jako budynek mieszkalno-gospodarczy.


Budynek browaru - zdjęcie z początku XX wieku


Budynek dawnego browaru - 2007 rok
Niestety do obecnych czasów zachowało się niewiele pamiątek i przedmiotów związanych z browarem pałacowym w Pobiednej (Schlossbrauerei Meffersdorf).
Do najcenniejszych (znanych) pamiątek związanych z browarem należy np. szyld reklamowy browaru wykonany przez Roberta Henke z Gryfowa (Griffenberg). Jest to obraz namalowany na cienkiej drewnianej płycie o wymiarach 37 x 54 cm.


Szyld reklamowy browaru z okresu z przed 1903 roku - własność Janusz Kulczycki
Następnym cennym ocalalym artefaktem jest szyld reklamowy wykonany z metalu pokrytego tworzywem sztucznym o nazwie emaloid. Szyld pochodzi z okresu 1903-1912.
Sygnowany: Kraemer & Van Elsberg Koln.
Wymiary: 47 x 16 cm.


Szyld reklamowy browaru z Pobiednej z okresu 1903-1912
Butelki
Wiele browarów w tamtych czasach posiadało butelki uniwersalne nie sygnowane nazwą browaru. Browar w Pobiednej prawdopodobnie już od roku 1880 posiadał własne, sygnowane butelki. Butelki, które posiadam w swojej kolekcji pochodzą z czasów gdy byly one odlewane w specjalnych formach szklarskich. Są zdobione reliefami z nazwą browaru lub nazwą i nawiskiem właściciela.

W okresach 1880-1893, 1896-1903, 1903-1912 były to różne butelki. Butelki sygnowane były własnością browaru i równocześnie były butelkami zwrotnymi. Aktualnie w swoich zbiorach posiadam kilka wzorów butelek z tego browaru w różnych kolorach, wysokościach, z różnymi napisami i pochodzącymi z różnych okresów.

Wszystkie butelki z mojej kolekcji posiadają zamknięcia pałąkowe z tzw. krótkim korkiem.


Trzy znane wzory butelek z browaru pałacowego w Pobiednej
Butelki produkowane na zamówienie browaru w Pobiednej były w kolorach zielonym i brązowym (amber) oraz różnych wysokościach co jest widoczne na poniższym zdjęciu.


Trzy wzory butelek tutejszego browaru o 5 różnych wysokościach
Najstarszymi butelkami z browaru pałacowego w Pobiednej, które posiadam w swojej kolekcji są butelki z lat 1896-1903


Butelka browaru pałacowego z Pobiednej z lat 1896-1903
Napis na butelce:
Eigenthum der schlossbrauerei Meffersdorf kreis lauban i/schl unverkäuflich
tłumaczenie:
Własność browaru pałacowego Meffersdorf powiat Lubań na śląsku, nie na sprzedaż

Kolejnymi butelkami są te z okresu gdy właścicielem pałacu i browaru pałacowego był książę Christian Kraft Hohenlohe-Öhringen


Butelka z książęcego browaru pałacowego z Pobiednej z lat 1903-1912
Napis na powyższej butelce:
Fürstl. Hohenlohe'sche Schlossbrauerei Meffersdorf
tłumaczenie
Książęcy Hohenlohe'sche Browar Zamkowy Meffersdorf


Butelka z książęcego browaru pałacowego z Pobiednej oddział w Jeleniej Górze z lat 1903-1912
Napis na powyższej butelce:
Fürstl. Hohenlohe'sche Schlossbrauerei Meffersdorf Zweigniederlassung Hirschberg
tłumaczenie:
Książęcy Hohenlohe'sche Browar Zamkowy Meffersdorf oddział w Jeleniej Górze

Do dnia dzisiejszego takie butelki można jeszcze znaleźć na strychach w piwnicach starych domów lub podczas prac ziemnych nie tylko na terenie Pobiednej.

Porcelanki
We wcześniejszych czasach butelki z piwem były zamykane za pomocą korka lub gumowego czopa (trzpienia). Zachowane do dzisiaj, wyżej przedstawione butelki pochodzą z czasów późniejszych i były zamykane za pomocą drucianego zamknięcia pałąkowego z porcelanką i okrągłą podkładką gumową. Te porcelanki były bardzo praktyczne, trwałe i równocześnie bardzo często pełniły rolę reklamy i oznaczania z jakiego browaru pochodzilo znajdujące się w nich piwo.

W swoich zbiorach posiadam kilka wzorów porcelanek z okresów 1896-1903 i 1903-1912


Porcelanki z zamknięć pałąkowych, którymi zamykano butelki z piwem z Schlossbrauerei Meffersdorf z okresu 1896-1903

Porcelanki z zamknięć pałąkowych, którymi zamykano butelki z piwem z książęcego browaru pałacowego z Pobiednej z lat 1903-1912
Żetony
Kolejnym rzadkim artefaktem związanym z pobiedniańskim browarem jest żeton. Jak możemy przeczytać w II tomie katalogu Bogumiła Sikorskiego z 1987 roku "Monety zastępcze browarów i żetony piwne z ziem polskich" :
"Żetony piwne służyły do dodatkowego wynagradzania pracowników browaru w formie deputatu piwnego. Wydawane były najczęściej wraz z pensją lub tygodniowym zarobkiem w ilości przysługującej dla każdej grupy pracowników. Pracownik mogł za te żetony w dowolnym czasie pobierać odpowiednią ilość piwa w sklepie firmowym, magazynie browaru lub barze." W swoich zbiorach posiadam żeton z Schlossbrauerei Meffersdorf na 1 litr piwa.


Żeton na 1 litr piwa z książęcego browaru pałacowego z Pobiednej z lat 1903-1912
na stronie 107 w/w katalogu znajduje się dokładny opis tego żetonu:


Opis żetonu w II tomie katalogu Bogumiła Sikorskiego z 1987 roku "Monety zastępcze browarów i żetony piwne z ziem polskich"
Wartość wszystkich wyżej wymienionych przedmiotów w czasach z końca XIX i początku XX wieku była bardzo niska, np. żeton piwny był wart tyle co jeden litr piwa, butelki były jeszcze tańsze, a porcelanki praktycznie nie posiadały żadnej wartości. Dzisiaj jest zupełnie inaczej, wszystkie przedstawione w tekście przedmioty posiadają wartość kolekcjonerską.

Tekst i zdjęcia Leszek Bartnik
Ps. podziękowania dla Andrzeja i piwowara z portalu browar.biz

--------------------------------------------------------------------------------------
Jeśli posiadasz wspomnienia lub historie związane z Pobiedną lub chciałbyś/chciałabyś zaproponować temat? Skontaktuj się z nami, pisząc maila na adres: pobiedna@op.pl Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz tekst do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na temat Pobiednej, zapraszamy ponownie do naszego serwisu!